Lana Bastašic over haar debuutroman Vang de haas
‘Ik was vierentwintig toen ik uit Bosnië vertrok, ik kon geen baan vinden, ik wilde schrijven. Ik zag mezelf verbitteren, begon mijn land te haten, ik werd nihilistisch. Toen ben ik verhuisd, uiteindelijk naar Barcelona. Ik heb alles achtergelaten, inclusief mijn taal. Ik moest afrekenen met wat ik in Bosnië had achtergelaten.”
Nu is Lana Bastašic zesendertig en woont ze in Belgrado. Eerder deze zomer was ze een van de eregasten op het Bookstan festival in Sarajevo. Dit jaar wordt het beleg van die stad herdacht; van 1992 tot 1996 werd Sarajevo door Bosnische Serviërs onder vuur genomen, waarbij duizenden burgers de dood vonden. De oorlog en de nasleep ervan zijn alom zichtbaar, in de stad én in de literatuur.
Vanaf haar achtste was ze bezig met schrijven. Dagboeken, korte verhalen, poëzie. Haar eerste roman moest gaan over opgroeien in Banja Luka, een stad in het Servische deel van Bosnië en Herzegovina, over haar jeugd, over haar geprivilegieerde positie. Vang de haas, in de mooie vertaling van Pavle Trkulja, stond dit najaar op de shortlist van de Europese Literatuurprijs, de Nederlandse prijs voor vertaalde Europese boeken.
Het boek gaat over twee jeugdvriendinnen in de periode vlak voor en tijdens de oorlog. Ze hebben een verschillende afslag genomen. De een, Lejla, dochter van Bosniakken, bleef in Bosnië, trouwde en werkt in een toeristenrestaurant. De ander, Sara, de vertelster, dochter van een Bosnisch-Servische politiecommissaris, vertrok naar Dublin en woont er samen met een informaticus en een avocadoplant. Ze werd schrijver.
Het boek begint op het moment dat Sara na twaalf jaar radiostilte een telefoontje krijgt van Lejla; ze wil dat Sara terugkomt om haar van Mostar naar Wenen te rijden. Ze heeft een levensteken gekregen van haar tijdens de oorlog verdwenen broer. Tijdens de rit kruisen hun herinneringen én hun zwaarden elkaar. Wie zijn ze eigenlijk? En wie is die ander die ze vroeger zo goed dacht te kennen? En passant trekt de gewelddadige geschiedenis van de regio voorbij.
Uw hoofdpersonen waren in hun jeugd vriendinnen, maar wat zijn ze eigenlijk nu?
„Hun relatie is niet in één woord te vatten. Vriendschap, mentorschap, jaloezie, haat, schuld, seksuele aantrekkingskracht – het is er allemaal. Ze spiegelen elkaar, leren van elkaar. Schrijven is een onderzoek naar het geheugen. Wat behoud je, wat fabriceer je, wat vergeet je? Je vraagt je af wat echt is, maar het ware verhaal glijdt steeds weg. Soms zijn we hypocriet over wie we waren, willen we dat liever vergeten. Maar er zijn altijd mensen van vroeger die nog weten hoe je was. Dat is het geval bij Sara en Lejla.”
In zekere zin staat Sara, die wegging, voor Europa, en Lejla, die bleef, voor Bosnië.
„Ja, het is een metafoor. Ik wilde de verschillen laten zien. Bosnië stond op de derde plaats op de wereldranglijst van landen waaruit jongeren vertrekken. Die braindrain is een groot probleem. Sara kon weg, ze kan alles van een afstandje bekijken. Voor Lejla is het een kwestie van overleven.”
Uw boek gaat over machtsrelaties, ook over de macht van de verteller.
„In mijn vroegste dagboeken praat ik tegen een imaginaire lezer. Schrijven is voor mij een manier om orde te scheppen in mijn hoofd. Over de macht van de verteller leerde ik veel van Nabokovs Lolita. Die roman laat de hypocrisie van de verteller zien, hij esthetiseert een verschrikkelijk verhaal, laat de lezer deel uit maken van de schoonheid en de gruwel van die misdaad. Als Lolita het verhaal had verteld zouden er niet al die prachtige woorden hebben gestaan, het zou pure horror zijn geweest. Bij mij is Sara de verteller, maar hoe zou het eruit hebben gezien als Lejla dat was? Ik wilde dat de lezer daarover nadacht.”
Lejla zegt op een zeker moment: ‘we zullen altijd in Bosnië zijn’. Wat bedoelt u daarmee?
„Sara is de dagdromende schrijver, Lejla vertegenwoordigt de stem van de rede. Ik wilde laten zien wat het betekent om uit Bosnië te komen, hoe het definieert wie je bent, bepaalt wat je wel en niet kunt doen. Het zijn patronen die je meeneemt. Ze remmen je, blokkeren je.”
Verder lezen:
