Berichten

Héroïnes romantiques, expositie Parijs

/in /door

Op het Festival du Livre de Paris was de afgelopen dagen de spanning over de op handen zijnde verkiezingsuitslag voelbaar. ‘Stel je voor dat..’, zei iedereen tegen elkaar.
Om aan die dreigende sfeer even te ontsnappen bekeek ik tussendoor een expositie in het Musée de la Vie Romantique, in het 9e. Héroïnes romantiques heet de tentoonstelling. Bloeiende rozen op de binnenplaats, ontluikende blauwe regen, zoetgeurende passiebloemen – hier was de tweede ronde van de verkiezingen ver weg. Hoewel.. ik dacht aan Soumission, Houellebecqs roman waarin juist in dit quartier van Parijs rellen uitbreken na de verkiezingsuitslag die hij in zijn roman verbeeldt.
Maar nee, de zon schijnt, het museum opent net zijn deuren, er staat al een rij voor de minuscule ruimte waarin de kassa zich bevindt. Op de kruip-door-sluip-door route kom je langs een keur van negentiende-eeuwse vrouwen uit de literatuur, de beeldende kunsten en het theater. Sapho, Ophelia, George Sand, heldinnen uit het werk van Chateaubriand en Germaine de Staël, allemaal hebben ze het stof van eeuwen van zich afgeblazen, blij met onze tijd, waarin ze opnieuw in de belangstelling staan. Wie was de beroemde Rachel, die de rol van Phèdre speelde rond 1850? Wie was Flora Tristan ook alweer, over wie onlangs een vuistdikke biografie verscheen? Ik zie een mooi portret van George Sand, een pamflet uit 1848 dat oproept ook vrouwen stemrecht te geven, een schilderij van Anna Boleyn in haar Londense toren. Ik zie hoe Fragonard in 1822 Jeanne d’Arc schilderde op haar brandstapel, ik zie Delacroix die Romeo weergeeft op het moment dat hij zijn dode Julia in de armen sluit.
Zoetsappig of romantisch in de huidige zin des woords is het allemaal niet. Tragische heldinnen, sterke vrouwen op de meest dramatische momenten van hun leven  – dat is wat we zien.

Tot 4 september.

Eenzaam in Parijs

/in /door

Parijs is al weken ‘en confinement’, niemand mag naar buiten zonder goede reden en een ingevuld en door de overheid goedgekeurd formulier. Zo langzamerhand vliegt iedereen tegen de muren op. Nu ik niet naar Parijs kan voor onderzoek voor een nieuw project – Literaire omzwervingen in Parijs, een boek in samenwerking met fotograaf Bart Koetsier, dat bij Boom zal verschijnen -, loop ik maar in mijn verbeelding in Parijs, in de voetstappen van W.F. Hermans. Ook hij had last van een gevoel van isolement.

In 1973 verhuist Hermans naar Parijs, hij neemt ontslag bij de Universiteit van Groningen. Zijn leven lang had hij er al naar verlangd zich in de lichtstad te vestigen. Eindelijk weg uit het benauwende Nederland, het land waar hij zijn leven lang op afgaf. Hermans is opgevoed met liefde voor de Franse taal en cultuur, zijn ouders hebben allebei een onderwijsakte Frans en hij houdt van Franse films, Franse literatuur. De eerste Franse roman die hij ooit las, Le rouge et le noir van Stendhal, maakt diepe indruk, net als Voyage au bout de la nuit van Céline. In 1947 was hij voor het eerst in Parijs, hij zocht er zijn vriend Paul Rodenko op. Hermans viel als een blok voor de stad.

Bijna 30 jaar later nemen Hermans en zijn vrouw Emmy hun intrek in de rue Théodule Ribot, een statige straat in nog steeds een van de duurste wijken van Parijs, in het 17e arrondissement. Het huis, met een klassieke zware voordeur en een glimmend koperen handvat, ligt op een kwartiertje lopen van Place Charles de Gaulle – Étoile. Het prachtige park Monceau, waar niemand nu in kan, ligt op een steenworp afstand.

Hij is gelukkig in Parijs, zegt Hermans tegen Cees Nooteboom, die hem komt opzoeken. Maar hij vindt het leven ook moeilijk, ‘niet zo makkelijk als veel mensen denken.’ Hermans bleef een toerist in Frankrijk, een Nederlander in Parijs, schrijft zijn biograaf Willem Otterspeer. Hij voelt zich alleen, is er angstig – voor een inbraak, voor een knokpartij tijdens een staking, voor een overval in de metro. Nooteboom heeft de indruk dat hij in ‘die grote, schitterende appartementen in een soms verstikkend isolement leefde.’ De functie van de roman is de fundamentele eenzaamheid van de mens op te heffen, zegt Hermans tegen hem. En eenzaam lijkt hij geweest te zijn, in Parijs. Met Fransen heeft hij geen contact, hij beweegt zich in de kleine kring van Nederlandse expats, rond het Institut néerlandais.

Dat gevoel van eenzaamheid brengt hij ook over op Paulina, de hoofdpersoon van de enige grote roman die Hermans in Parijs schreef, Au pair. De knappe, lange studente heeft, is door haar bezigheden als au pair in contact gekomen met een paar bizarre heren die verwikkeld zijn in dubieuze zaken. De ware intellectuelen, de echte kunstenaars in wier gezelschap ze zo graag zou verkeren, komt ze niet tegen. Ze verkent te voet de stad, eet croissantjes en zit in cafétjes, maar echt opgenomen voelt ze zich niet.
In een mooi essay uit 2001 (te vinden in de bundel Inkijk) analyseert Hella S. Haasse, die zelf ook tien jaar in Frankrijk woonde en Hermans in die periode regelmatig zag, de roman Au pair. Ze ziet overeenkomsten met Baudelaire met wie Hermans zich graag identificeerde, ze ziet in de roman ook een spiegelbeeld van Hermans zelf: een man op leeftijd, die verlangt naar wat definitief achter hem ligt: zijn jeugd, de volheid van het leven, de voorbije tijd.

In Au pair voel je eenzaamheid en isolement, maar het brengt je ook Hermans’ Parijs: dat van oude paleizen, verdwenen pracht en praal en vergane glorie.

 

Gisteravond, 13 november, in Parijs

/in /door

Rond half tien gisteravond begonnen de berichtjes binnen te stromen. Eerst bij de uitgever. Een grap, dacht ze. Maar even later werd ze bleek. De Bataclan, een concertzaal, waar ze zelf ook regelmatige naar toe ging, er werd geschoten, las ze ons voor, vrienden zagen het gebeuren. Na een Frans-Nederlandse avond met Louise O. Fresco en Jean-Christophe Rufin aten we met een kleine groep vrouwen vlakbij de Alliance Française de Paris, om de hoek bij boulevard Raspail. Ook de ambassademedewerkers begonnen nu ene na het andere bericht binnen te krijgen. Al onze inboxen begonnen tegelijk vol te stromen. Schrik en angst. In no time was het restaurant zo goed als leeg, de achtergeblevenen keken voortdurend naar hun I-Phone.

We betaalden, buiten was het donker en bijna uitgestorven. Taxi’s die mensen afleverden wilden ons niet meenemen. Auto’s snelden langs ons heen, een enkele bus die we niet nodig hadden stopte op een verlaten halte. De straten waren leeg, hoewel het niet koud was bibberden we bij het oversteken. De snelste weg bleek onmogelijk: de toegang werd versperd door een klein peloton gewapende soldaten. Ce n’est pas encore fini, mesdames. Omlopen dus. Binnen blijven als u thuis bent. De paar mensen die we nog tegenkwamen liepen hard, keken op hun telefoon, rakelings langs de huizen alsof ze zo weinig mogelijk plaats wilden innemen, laat staan opvallen.

Eenmaal binnen bracht de tv de gruwelijke beelden naar buiten, van gebeurtenissen die op een paar kilometer van mij vandaan plaats vonden. Bizar en niet te bevatten. Urenlang keek ik vannacht naar de reportage op de diverse Franse zenders. De paniek, de totale angst op de gezichten van de overlevenden, de losse schoenen, de bloedvlekken.

Vanmorgen vroeg vertrok ik naar het Gare du Nord, half en half verwachtend dat ik snel weer terug zou zijn. Geen taxi te bekennen. De boulevard St. Germain zo goed als leeg. Er kwam een bus, met de chauffeur en één passagier. Hij ging de goede richting uit. Ook de metro die ik nodig had reed. Welgeteld zeven personen in de metro, die normaal afgeladen vol is. Unheimisch. Zenuwachtig bewegende en om zich heen kijkende passagiers. Een enkele metrohalte werd overgeslagen wegens mesures de sécurité. Voor het Gare du Nord stonden drie taxis, normaal enkele tientallen. De vrouwen die je normaal belagen om een aalmoes stonden in een kringetje voor de hoofdingang. Ook zij waren van slag. Bij Terminus Nord bestelde ik koffie, men was extreem vriendelijk, net als bij de kiosk en even later bij de thalys. Vriendelijkheid als antwoord op barbaarsheid. Ik denk aan de romans van Michel Houellebecq, van Tahar Ben Jelloun, van Mathias Enard. Vooral 2084 van Boualem Sansal lijkt nu afschuwelijk visionair.

In de hal van Gare du Nord telde ik in een oogopslag zo’n twintig militairen, geweer in de aanslag. ‘I heard the shots in the stadion’, hoor ik een Fransman telefonisch vertellen, verder zwijgt iedereen. Op de piano speelt dit keer niemand. De thalys vertrekt stipt op tijd. En komt 3 uur en 10 minuten later stipt op tijd in Amsterdam aan. Ik zie een televisieploeg, die tevergeefs Chinezen aanklampt. Ze spreken geen Engels, roept de verslaggever. Voor het station komt de vertrouwde wietgeur me tegemoet. Een gids vertelt Japanners op de fiets over de tweede uitleg van de grachtengordel van de stad Amsterdam. Mijn gedachten zijn nog in Parijs. Woede en onbegrip. De wereld staat in brand. Hoe diepgaand zal dit ons leven en dat van onze kinderen veranderen?