Istanbul Culturele Hoofdstad 2010 – urban cosmopolitans
,,Turken zijn niet gewend om naar debatten te gaan”, zegt de Turkse organisatrice van het Underground Café, ,,ook niet naar literaire. Alles is hier politiek. Ook een literaire activiteit ontaardt hier in politiek geruzie”. We zijn in het Nazim Hikmet Kültür Merkezi in Kadiköy, een cultureel centrum in een voorstad van Istanbul, met ongeveer 300.000 inwoners, dichtbevolkt, een wirwar van steile, smalle straatjes. Het ligt op de Aziatische oever van de Bosporus, met de zeebus is het zo’n 25 minuten varen.
Het ommuurde café-terras van het culturele centrum, waar ook een boekhandel is gevestigd, zit vol met thee drinkende, rokenden mensen. Op de tweede etage van het gebouw heeft Urban Cosmopolitans, een jonge energieke organisatie, met een dito directeur die maandelijks tussen Istanbul en Amsterdam pendelt, schrijvers en dichters uit beide landen aan tafel gezet. Cosmopolitanism and the City is het thema. Het is maar een van de activiteiten die zij ontplooit in het kader van Istanbul Culturele Hoofdstad 2010. Haar opdrachtgevers zijn zowel Turks als Nederlands.
Dichter Alfred Schaffer en romanschrijver Rashid Novaire hebben in dat kader, met steun van het Letterenfonds, twee weken als writer in residence in Istanbul doorgebracht. Van Turkse kant is er Asli Erdoğan (Hoe kan het dat haar indrukwekkende roman De stad met de rode mantel, dat in vele talen is verschenen en recent in Zweden mooie kritieken kreeg nog niet in het Nederlands is vertaald?), die momenteel in Wenen woont en de dichteres Zeynep Köylü, die zojuist een maand in Antwerpen heeft doorgebracht.
Hoe ervaren zij, ‘urban cosmopolitans’ bij uitstek, het leven in de verschillende grote steden, vraag moderator Guido Snel, in het dagelijks leven docent Europese Studies aan de Universiteit van Amsterdam. Asli Erdoğan antwoordt dat ze onlangs in Istanbul meeliep in een vredesdemonstratie, die startte voor een bekende galerie. Ze werden uitgescholden en fysiek aangevallen door politiek andersdenkenden, het eindigde met een hoop geweld. In Wenen zag ze onlangs lange rijen voor de musea staan in het kader van de museumnacht. Culturele evenementen hebben er geen politieke implicatie, de mensen gaan er graag naar culturele evenementen, geweld is ver weg.
Zeynep Köylü prijst het bloeiende culturele leven dat ze in Antwerpen zag. Op een ‘belganistan’ festival werd Belgische en Afghaanse kunst belicht, alles liep uit in een groots dansfeest. Dichter Alfred Schaffer was de afgelopen weken vooral veel verdwaald in het immense Istanbul.
Hij had genoten van de melancholie, de glinstering van het alom aanwezige water, het Turkse leven geobserveerd. Veel Turken had hij niet gesproken – ook jongeren zijn het Engels nauwelijks machtig.
Hoewel de bijeenkomst uitstekend werd getolkt hadden maar weinigen de nazomerse terrassen verlaten om de stedelijke problematiek literair te bespreken. Ook de optredens in het kader van de schrijversconferentie van Winternachten i.s.m. het Tanpinar Festival, die een paar dagen geleden werd afgesloten, trokken maar weinig publiek, vertellen de vertegenwoordigers van Urban Cosmopolitans mij. Geen wonder, zegt Müge Gürsoy Sökmen, uitgeefster van Metis Publications, vertaalster en een vrouw die zich al meer dan 30 jaar onvermoeibaar heeft ingezet voor vrijheid van meningsuiting en ontelbare conferenties heeft georganiseerd. ,, Als je voor Nederlandse literatuur aandacht wil krijgen – toch niet een van de bekendste literaturen in Turkije, voegt ze er met gevoel voor understatement aan toe – moet je in het rustige seizoen komen, in januari of februari, niet tijdens de Istanbul Bookfair. Er zijn nu zoveel festivals en congressen. Zelf brengt de uitgeefster Daarboven is het stil van Gerbrand Bakker in mei uit, wie weet kan de auteur ook komen.
De helft van het publiek wordt vanmiddag gevormd door de Nederlandse organisatoren van Danube Foundation, veelal net afgestudeerden die door middel van projecten de Europese dialoog verder voeren en het Europa van de toekomst gestalte willen geven. Dit weekend organiseren ze de workshop Utopian City in Zeytinburnu, het ‘Osdorp/Slotervaart’ van Istanbul.
Middelbare scholieren en studenten geven door middel van knip- en plakwerk hun visie op de ideale stad. Vooral het Istanbulse verkeersinfarct moet opgelost, blijkt uit hun werk, iedereen is uren onderweg naar school of werk. De natuur moet terug in de stad. De centrale overheid moet alles beter regelen. Er moet meer gebruik gemaakt worden van het water, van de Bosporus, er moeten meer busboten gaan varen. 
Alfred Schaffer en Rashid Novaire zitten in de jury, die de beste concepten bekroont. Tot de prijswinnaars behoort een groep jongeren die een zen-werkstuk presenteert: bomen, water, eenvoud en leegte. Een stad zonder verkeer, zonder drukte – maar ook zonder religie. Dat laatste leidt tot verbazing bij een paar van hun leeftijdsgenoten, ,,wat voor doel heb je in je leven als er geen religie is?”
