De kunstenaar aan de macht – in Reykjavik
‘Kunstenaars en intellectuelen nemen de macht over’ – zo luidde de titel van het eerste debat van de 5e Assises Internationales du Roman in Lyon. Het is geen fictie: in Reykjavik, IJsland won De Beste Partij vorig jaar de verkiezingen. De partij werd in 2009 opgericht door Jón Gnarr, tot dan komiek, acteur, filmmaker en schrijver. Gnarr maakte zijn middelbare school niet af, was tuinman, chauffeur, werkte in de fabriek en is vader van 5 kinderen. Hij is sympathiek, geestig en onpeilbaar. Samen met zijn rechterhand, de voormalige rockstar en filmmaker Sigurddur Björn Blöndal, zijn campagneleider Heida Kristin Helgadóttir en de IJslandse topauteur Sjón is hij in Lyon, om aan een publiek van 500 man te vertellen hoe het hem sinds zijn verkiezing tot burgemeester, in juni vorig jaar, is vergaan.
De Beste Partij onstond uit woede over het IJslandse financiële debacle in 2008, uit verontwaardiging over de fraude, de roekeloosheid en de gewetenloosheid van de bankiers. Gnarr: ,,Het was een manier om nonsens met nonsens te beantwoorden. Ik wilde mensen die hun vertrouwen in zichzelf, in hun land verloren hadden, helpen om dat vertrouwen weer terug te vinden. De mensen dachten dat ze losers waren. Ik richtte de partij op omdat ik wilde laten zien dat iedereen een andere draai aan zijn leven kan geven, de jungle in kan gaan, een zeilreis rond de wereld kan maken, een avontuur kan beginnen.”
De Beste Partij neemt de traditionele politiek op de hak, ziet cultuur als de sleutel voor het welzijn van de bevolking, wil de humor terugbrengen in de politiek en doet alles anders. Het manifest dat ze vlak voor de verkiezingen in 2010 lanceerden bevat 14 punten. Onder het punt ‘rechtvaardigheid’ staat dat iedereen gratis naar het zwembad moet kunnen, met een kosteloos verstrekte handdoek. Onder ‘vertrouwen’ wordt vermeld dat ‘mensen in (hen) geloven alsof (ze) een bank zijn zelfs als onze partij op een illusie is gebouwd’. En bij ‘eerlijkheid’ dat ‘(ze) geen enkele van (hun) beloften zullen houden’. Een hilarisch manifest, kortom, een parodie, een utopische poging een nieuwe vorm van politiek bedrijven uit te vinden.
Hoe worden kunstenaars politici? Sjón: ,,De meeste kunstenaars hebben niets op met politiek. De geschiedenis leerst dat bij confrontaties kunstenaars altijd aan het kortste eind trekken en dat politici eindigen met een veer in hun kont. Ik was ook altijd wantrouwend op dat punt. Maar toen Jón met dit plan kwam, leek het zo eenvoudig, een mooie gelegenheid. De slogan van onze generatie is ‘het gaat niet om wat je kunt doen, maar om wat je doet’. Jón spreekt niet de taal van de politici, maar van de cultuur en de humor. Zodra we in politiek vocabulaire dreigen te vervallen, begrijpen we elkaar niet meer. Zo behouden we onze integriteit”.
Toch volgen hun kiezers de nieuwe partij kritisch. Jón Gnarr:,,Mensen begrijpen soms niet wat we doen, maar uiteindelijk zullen ze het wel begrijpen. We zijn met een schoonmaakoperatie bezig, eigenlijk zijn we werksters. Wij durven domme vragen te stellen. Ik durf het zeggen als ik iets niet begrijp. Welke politicus doet dat?”
,,Wat er in mijn leven is veranderd? Ik gebruik lipstick, verf mijn nagels en draag mijn wapen geschilderd op mijn arm”.
,,O, u wilt een serieus antwoord. We hebben de geothermische energievoorziening gereorganiseerd. Dat was het speeltje van corrupte politici, wat de stad op de rand van bankroet bracht. Wij laten die fabriek nu door deskundigen leiden. Dat werkt fantastisch. Natuurlijk is het idioot dat een anarcho-surrealist en een komiek de energieonderneming van Reykjavik redden, maar zo is het wel”.
Waar zijn de nieuwe bewindvoerders nog meer trots op? Sjön: ,,Burgers zijn, sinds wij er zijn, veel meer betrokken bij de politiek. Onze politici hebben altijd gezegd dat de problematiek zo ingewikkeld is dat alleen zij het konden begrijpen. Wij laten zien dat gewone burgers het werk kunnen doen. Gewone mensen gaan met ons in debat, zelfs als ze geen specialisten zijn op een bepaald gebied, dat is eerdere nooit gebeurd”.
Frustrerend is het wel. De andere, traditionele politieke partijen blokkeren systematisch hun voorstellen. Gnarr: ,,Ja, dat heeft me erg verbaasd. Ze willen ons frustreren, moe maken, treiteren, zodat we ermee ophouden. Maar we zijn er nog. Overal in Europa zijn er populistische bewegingen ontstaan. Alleen bij ons niet. Ik ben ervan overtuigd dat dat door onze partij komt.Wij zijn het alternatief”. Geen wonder dat ze overal worden uitgenodigd, van Dublin tot Wenen, van New York tot Lyon.
De afgelopen maanden heeft De Beste Partij zich bezig gehouden met een reorganisatie van het onderwijssysteem, dat op veel verzet va
n de bevolking stuit. Verkapte bezuinigingen, luidt de kritiek, om economische redenen. ,,Het is een systeem dat niet werkt”, zegt Heida Kristin Helgadóttir, ,,na de crisis moet het gewoon anders, maar veranderingen nemen zo veel tijd, we bouwen een nieuwe fundering”.
n de bevolking stuit. Verkapte bezuinigingen, luidt de kritiek, om economische redenen. ,,Het is een systeem dat niet werkt”, zegt Heida Kristin Helgadóttir, ,,na de crisis moet het gewoon anders, maar veranderingen nemen zo veel tijd, we bouwen een nieuwe fundering”.
En Icesave? Jón Gnarr: ,,Dat is een hele gecompliceerde situatie. De ene dag dacht ik er zus over, de andere dag zo.” Sjón: ,,Dat hele debat was eigenlijk een enorm verlies van energie, emotioneel en creatief”.
Moet IJsland lid worden van de EU? Gnarr: ,,Ik begrijp het niet helemaal. We zijn op zoek naar een goede munt en we zijn op allerlei vlakken al zo geintegreerd in de EU. Maar de EU heeft ook veel problemen. Misschien kunnen we het omdraaien: laat de EU zich bij ons aansluiten. Dat is mijn ideaal. Dan krijgen zij onze munt, de kroon”.
En hoe verklaren de kunstenaars-politici IJslands interesse voor kunst en cultuur en vooral het grote enthousiasme voor literatuur? Sjón: ,,IJsland staat in het algemeen heel positief tegenover cultuur. Eeuwenlang was cultuur het enige dat we konden produceren. IJsland was lang vreselijk arm, dat realiseren veel buitenlanders zich niet. Pas laat in de 19e kwam bijvoorbeeld het wiel naar ons land. Schrijven is de goedkoopste van de kunsten, want je hebt er bijna niets voor nodig. Als je iets doet meer dan 1000 jaar doet, word je er vanzelf goed in. De IJslanders houden van kunst en cultuur en dat was ook goed voor De Beste Partij. Iedereen die een bundel wil publiceren, een dans wil choreograferen, een cd wil opnemen kan dat doen. Alles is mogelijk. Zo wordt talent zichtbaar. We zijn met zo weinig, in totaal maar met 300.000 mensen. Beroemdheid stelt bij ons niets voor”.
Er zijn dezer dag geen vluchten naar Reykjavik. Jón Gnarr wil best een tijdje in Lyon blijven en er even burgemeester zijn. Van zijn publiek krijgt hij een staande ovatie.
