Na de verontwaardiging de hoop
Meer dan 2,1 miljoen exemplaren zijn er in Frankrijk verkocht van Indignez-vous! (in het Nederlands vertaald als Neem het niet!) en nog eens één miljoen buiten de Franse grenzen. 34 vertalingen zijn er inmiddels wereldwijd verschenen van het kleine boekje dat in staat is gebleken jongeren in vele landen te mobiliseren: de ‘verontwaardigden’ (les indignés) zijn inmiddels een begrip geworden. De agenda van de 93-jarige oud-ambassadeur, oud-verzetsstrijder en -gedeporteerde, schrijver en dichter Stéphane Hessel lijkt dan ook op die van een popster. Overal roept hij zijn toehoorders op zich werkelijk als burgers te gedragen, hun stem te verheffen en te protesteren tegen de groeiende kloof tussen arm en rijk, de miserabele toestand van migranten in Europa en de teloorgang van de planeet, om maar een paar zaken te noemen. Zolang zijn benen hem willen dragen, zijn geest nog helder is en zolang hij nog invloed kan uitoefenen, reist hij de wereld rond, verklaarde hij onlangs in Zweden.
Het enorme succes van zijn pamflet is waarschijnlijk mede te danken aan zijn heldere en toegankelijke taal evenals aan de gestructureerde gedachtengang – orde in de chaos. Sindsdien verscheen ook Engagez-vous!, een interviewboek met Hessel en zijn autobiografie in meerdere delen, Tous comptes faits..ou presque, die ook hoge verkoopcijfers halen.
Recent publiceerde Hessel opnieuw een handzaam boekje van 60 bladzijden, getiteld Le chemin de l’espérance, ditmaal in samenwerking met zijn oude ‘strijdmakker’, de Franse filosoof en socioloog Edgar Morin (90). De samenwerking kwam tot stand na een publicitair relletje. Uitgeverij Fayard maakte in advertenties voor een nieuw boek van Morin gebruik van het succes van Hessel. ‘Verontwaardigd zijn is niet genoeg’, luidde de slogan voor dat boek La voie (De weg), ‘Morin wijst de weg’. Samen deden de heren eind oktober een openbare oproep ‘Opdat Frankrijk de weg van de hoop hervindt’ en presenteerden zij hun nieuwe boekje.
Weer richten de auteurs zich direct tot hun medeburgers. Onder verwijzing naar het 11e en 12e couplet van de Marseillaise (‘Het Frankrijk dat Europa bewondert/heeft de Vrijheid herwonnen/en iedere burger ademt/ onder de wetten van de gelijkheid’) kondigen ze aan dat het boekje een aanklacht is tegen de ‘perverse gang van zaken van een blinde politiek die ons de afgrond in duwt’. Ze kondigen een nieuwe politieke vorm aan en ‘een nieuwe hoop’. De hydra van het financiële kapitalisme, het economische liberalisme en allerlei vormen van fanatisme zorgen voor de ondergang van de wereld. Onze planeet is ‘veroordeeld tot de dood of tot de metamorfose’.
Het wordt de metamorfose, natuurlijk, en hoe die kan worden bewerkstelligd hebben Hessel en Morin helder onder woorden gebracht. Mondialiseren én demondialiseren; groeien én de groei temmen; onze idiote levensstijl van overbodigheid en oppervlakkigheid over boord gooien; samenwerken in Europa en gemeenschappelijke regels ten aanzien van immigranten definiëren; strijden tegen het algemene gebrek aan empathie; de bureaucratie beteugelen; het begrip solidariteit opnieuw leven inblazen. Het gaat er hen nadrukkelijk níet om de westerse beschaving te handhaven. In tegendeel, ze tonen op iedere bladzijde aan waar het die civilisatie aan schort. De oplossing kan alleen komen uit een synthese van het beste uit alle beschavingen. Hun ideeën vatten ze in de term ‘goed-leven (bien-vivre)’, zo heet dan ook de nieuwe politiek die ze lanceren, waarbij ze nadrukkelijk een beroep doen op politiek links. Het lijdt geen twijfel dat velen, na eerder gehoor te hebben gegeven aan de oproep tot verontwaardiging, deze weg van de hoop zullen willen inslaan.
Stéphane Hessel, Edgar Morin: Le chemin de l’espérance. Fayard. 61 blz. € 5.
