Het geheim van alle kanten beluisterd
‘We hebben uw steun nodig, zeker nu’, zei musicoloog Hans Ferwerda in zijn welkomswoord gisteren in de Spiegelzaal van het Concertgebouw. Tegelijkertijd liet hij zien dat er maar één antwoord mogelijk is op de dreigende ontwikkelingen in de cultuursector, doorgaan én samenwerken. In de nieuwe reeks AAA (Avontuurlijk, Actueel en Aangrijpend) brengt het Concertgebouworkest op een bijzondere manier nieuwe muziek onder de aandacht. Niet door het louter programmeren ervan, maar door het intiëren van bijzondere activiteiten rond een thema, in samenwerking met een aantal Amsterdamse kunst – en cultuurinstellingen, zoals het Stedelijk Museum, FOAM, EYE en SPUI25.
‘Het geheim’ was het thema deze week. Sterrekundige Ed van de Heuvel hield in SPUI25 een lezing over het geheim van de oerknal, het Concert Ensemble Recherche liet gloednieuwe composities van Enno Poppe en Nicolaus Huber horen en het Concertgebouworkest speelde het derde bedrijf uit Lohengrin van Richard Wagner en Hertogs Blauwbaards burcht van Béla Bartók – verhalen die bestaan bij de gratie van de geheimen die eraan ten grondslag liggen.
Als invalshoek voor het middagprogramma Confrontaties was gekozen voor het geheim tussen man en vrouw. Kunsthistorica Caro Verbeek liet zien hoe vrouwen door de eeuwen heen door mannen waren afgebeeld (als lustobject, moeder, madonna of hoer), hoe de wijze vrouw als gevaarlijk werd gezien en werd weggemoffeld, bijvoorbeeld in De schepping van Adam, van Michelangelo Buonarroti. Zij zette de deemoedige Maria Magdalena van Donatello naast de sterke en wellustige versie van Marlene Dumas.
Hilarisch was ook de uit 1977 daterende opname van museumbezoekers in Bologna die zich tussen 2 naakte mensen door moesten wringen om een aangekondigde expositie te kunnen bekijken, Ulay & Marina Abramovic, Imponderabilia. Gêne en schaamte versus verbazing en uitgestreken gezichten.
Zijn er nog wel geheimen in onze samenleving waar ieder de woorden transparantie en openheid zo hoog in het vaandel heeft, waar alles via internet op straat ligt, waar privéopnames de wereld rondgaan en waar sociale netwerken als virtuele realiteit voor velen tastbaarder zijn dan hun échte leven? Jazeker, antwoordde Andreas Wismeijer, auteur van het boek Geheimen, ‘de huidige sociale media hebben niets veranderd aan het bestaan van geheimen’, een geheim is immers meestal iets wat je nu juist niet wilt vertellen aan degene die het het meeste aangaat. Echte geheimen blijven dus bestaan, ook al geven mannen en vrouwen verschillende redenen aan voor het bewaren van geheimen. Volgens Hedy d’Ancona bewaren vrouwen geheimen juist vaak om de partner te beschermen en niet uit eigenbelang. Maar waarom wordt de nieuwsgierigheid van vrouwen om geheimen te doorgronden toch altijd zo negatief afgeschilderd? Het heeft de evolutie toch beslist vooruitgeholpen?
Tot slot vertolkte de sopraan Lilia Milek meesterlijk de satirische korte opera Egon und Emilie van de in 1940 naar Amerika gevluchte componist Ernst Toch. Het misverstand tussen man en vrouw op het scherpst van de snede gezongen, ‘spreken is zilver, zwijgen is goud’. Weinig geheimzinnig – maar wat een goede formule om dergelijke stukken rond zo’n eeuwig actueel, aangrijpend en avontuurlijk thema te kunnen laten horen.
